Problemy z alkoholem osób starszych

Seniorzy piją z samotności... Jak rozpoznać problem alkoholowy u rodzica? Jak mu pomóc w walce z uzależnieniem? Zapraszamy do lektury tekstu na portalu StarsiRodzice.pl.

W tajemnicy przed żoną bohater ulubionego polskiego serialu, poczciwy staruszek, upija się nalewką własnej roboty. Dobroduszna żona patrzy z pobłażaniem na wstawionego mężczyznę i z rozczuleniem upomina go, jakby był dzieckiem przyłapanym na podjadaniu słodyczy… Cała scena, regularnie powtarzająca się co parę odcinków, budzi u widza uśmiech. Ale takie obrazki fałszują zjawisko nadużywania alkoholu wśród osób starszych. W rzeczywistości problem jest bardzo poważny i kryją się za nim prawdziwe rodzinne dramaty.

Historia Krystyny

Krystyna ma wspaniałego, kochającego męża, dwójkę dorosłych dzieci, uroczego wnuczka i piękny dom z ogrodem. Sąsiadki Krystyny, obarczone wieloma problemami rodzinnymi i finansowymi, nie mogą zrozumieć, czemu ich znajoma zaczęła pić. Przecież każda z nich chciałaby mieć takie życie jak ona.

Kobieta nigdy nie pracowała zawodowo, po wyjściu za mąż oddała się wychowaniu córki i syna, a wkrótce opiece nad obłożnie chorą matką. Mąż Edward z powodzeniem prowadził niewielką firmę, a dzieci dorastały, zawsze dopieszczone i dopilnowane przez opiekuńczą mamę. Córka Krystyny wyszła za mąż i wkrótce urodziła synka. Razem z mężem kupili mieszkanie na kredyt i wyprowadzili się do innego miasta. W tym samym roku młodszy syn wyjechał na studia, a po długiej, trwającej kilkanaście lat chorobie zmarła ukochana mama Krystyny. Piękny dom z ogrodem opustoszał.

Edward całe dnie spędzał w firmie, a Krystyna czuła się niezwykle samotna. Niewielkie ilości alkoholu, na początku niskoprocentowego, pomagały odgonić czarne myśli i się zrelaksować. Edward przez całe miesiące niczego się nie domyślał – po prostu cieszył się, że mimo śmierci matki i wyjazdu dzieci jego żona nie pogrążyła się w smutku i wciąż wita go w progu domu w dobrym nastroju. Coraz częściej Krystynie zdarzało się jednak o czymś zapomnieć albo bez powodu odejść od wykonywania rutynowych czynności: mąż znajdował niezapłacone rachunki, a zamiast pysznego obiadu w kuchni zastawał pudełko z zimną pizzą. Ze zdumieniem odkrył także, że kobieta wcale nie cieszy się z niezapowiedzianych wizyt córki i wnuczka. W końcu zorientował się, że większe wydatki na zakupy nie są rezultatem podwyżek cen, na które narzekała Krystyna – znalazł puste butelki po alkoholu, które żona najwidoczniej zapomniała wyrzucić.

Dlaczego rodzic pije?

– Z psychologicznego punktu widzenia starszy człowiek doświadcza wielu strat i szuka pocieszenia w alkoholu. Te straty obejmują wiele obszarów życia: zmienia się mój wygląd zewnętrzny, przechodzę na emeryturę, może się zdarzyć, że stracę współmałżonka i przyjaciół, którzy też kolejno odejdą. Alkohol może służyć jako swoiste remedium na te wszystkie przykre zdarzenia. Innym powodem sięgania po alkohol jest nie tyle duża liczba bolesnych przeżyć, ile to, że starszy człowiek nie umie się do nich przystosować, nie umie się do tych zmian zaadaptować – tłumaczy Katarzyna Łukowska, wicedyrektor Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

Historia Krystyny przypomina wiele innych przypadków występowania problemu alkoholowego wśród ludzi starszych. Z badań wynika, że może on dotyczyć nawet jednej piątej seniorów (najbardziej optymistyczne szacunki mówią o 4%). Specjaliści oceniają, że bardziej podatni na alkoholizm są mężczyźni – około 10% osób tej płci powyżej 65. roku życia nadużywa alkoholu. Jeśli chodzi o kobiety, mowa jest o 3–5% populacji.

Samotność

Głównym powodem, dla którego seniorzy sięgają po alkohol, jest samotność, często dojmująca, przeżywana po utracie męża lub żony. W przypadku Krystyny chodziło o śmierć matki, z którą była niezwykle mocno związana. Poza tym poczucie osamotnienia wynikało u niej z faktu opuszczenia domu przez dwójkę dzieci niemal jednocześnie. Psychologowie nazywają ten stan zespołem opuszczonego gniazda. Do poczucia osamotnienia może dochodzić także lęk przed śmiercią lub zniedołężnieniem. – Kiedy człowiek się starzeje i odchodzi wielu jego znajomych, wokół niego robi się pustka. Człowiek staje w obliczu śmierci, myśli o tym, że wkrótce umrze albo będzie niedołężny. Alkohol jest lekarstwem na stany przygnębienia i złe myśli – wyjaśnia dr Ewa Woydyłło, psycholog, terapeutka uzależnień.

Napoje wysokoprocentowe mogą seniorowi służyć także do ulżenia sobie w bólu i chorobie. – Alkohol jest substancją psychoaktywną, działa na mózg, a więc również na te struktury, które są odpowiedzialne za percypowanie bólu – wyjaśnia Katarzyna Łukowska. Dolegliwości charakterystyczne dla ludzi w starszym wieku (np. pogorszenie się wzroku lub słuchu, bóle reumatyczne, ogólny spadek sprawności fizycznej) często są źródłem także cierpienia psychicznego. Alkohol daje złudzenie łagodzenia bólu i może czasowo poprawić samopoczucie.

Inną przyczyną sięgania po alkohol może być nagła zmiana trybu życia, jaką jest przejście na emeryturę. Zakończenie pracy wyrywa człowieka z dotychczasowej rutyny. Bardzo często nie wie on, jak zorganizować sobie czas w ciągu dnia – do tej pory wypełniały go przecież obowiązki zawodowe. Jeśli senior nie ma żadnego hobby i jest skazany na spędzanie całych dni w samotności, bardzo możliwe, że będzie chciał poprawić sobie nastrój przy pomocy alkoholu.

Jak zauważyć problem?

Jak twierdzi dr Ewa Woydyłło, niewielkie ilości alkoholu wypijane w celu poprawienia nastroju nie muszą od razu budzić niepokoju u dzieci starszych rodziców. – W zasadzie nic nie można z tym zrobić, bo alkohol służy wtedy po prostu umileniu sobie życia i nie szkodzi. Uzależnienie natomiast jest wtedy, gdy przynosi szkody. To sytuacja, w której starsza osoba powoduje destrukcję, np. zaniedbuje wnuka, zostawia włączony gaz, podkrada pieniądze – wyjaśnia terapeutka. Ważne, by od alkoholizmu czy problemu alkoholowego odróżnić takie zjawiska jak ryzykowne spożywanie alkoholu oraz picie szkodliwe.

Ryzykowne spożywanie alkoholu polega na przyjmowaniu go w nadmiernych ilościach (jednorazowo i łącznie w określonym czasie) niepowodującym szkód psychicznych lub zdrowotnych. Negatywne konsekwencje mogą pojawić się jednak po pewnym czasie, jeśli dana osoba nie zaprzestanie ryzykownego spożywania alkoholu. Z kolei picie szkodliwe pociąga za sobą poważne skutki zdrowotne (np. choroby wątroby, nadciśnienie), psychiczne (stany depresyjne, nadpobudliwość) i społeczne (konflikty w relacjach z najbliższymi). Jest niebezpieczne, gdyż może doprowadzić do uzależnienia od alkoholu.

Warto wiedzieć, że organizm starszego człowieka silniej odczuwa skutki spożywania alkoholu. Jest to spowodowane zmniejszającą się wraz z wiekiem proporcją wody do tłuszczu w ludzkim ciele. Ponadto wysokie stężenia alkoholu silniej działają na mózg seniora. – Alkohol w organizmie osoby starszej dłużej przebywa, bo naturalny filtr, jakim jest wątroba, działa mniej sprawnie niż kiedyś – mówi Katarzyna Łukowska.

Jak pije senior

Specjaliści zwracają uwagę, że starsi ludzie najczęściej piją alkohol w ukryciu, w zaciszu własnego domu. To dlatego ich dorosłe dzieci, które z racji nadmiaru obowiązków lub odległości nie mogą zbyt często odwiedzać rodziców, nie są w stanie zauważyć problemu na jego wczesnym etapie. Ponadto ewentualne sygnały, jak np. zapominanie czy niedotrzymywanie obietnic i terminów, składają na karb starzenia się matki lub ojca. – Osobom starszym trudniej pomóc, ponieważ konsekwencje spożywania alkoholu nie są tak widoczne: seniorzy nie miewają problemów w pracy, bo są już na emeryturze, zwykle nie wchodzą w konflikty z prawem, nie mają już dzieci na wychowaniu, a więc nie widać szkód na poziomie rodziny. Nie ma zatem wyraźnych konsekwencji i otoczenie też może nie dostrzegać problemu – mówi Katarzyna Łukowska.

Dorosłe dzieci, które podejrzewają występowanie problemu alkoholowego u swoich starszych rodziców, powinny zwrócić uwagę na kilka sygnałów. Po pierwsze, należy zainteresować się, czy starszy człowiek pije alkohol częściej i w większych ilościach niż zwykle. Niestety taka obserwacja może być często trudna, ponieważ – jak wspomniano wcześniej – osoby z problemem alkoholowym skutecznie go ukrywają przed otoczeniem. Po drugie, warto sprawdzić, jak rodzic zachowuje się w sytuacji spożywania alkoholu. Jeśli z ekscytacją oczekuje na chwilę napicia się albo wyraźnie denerwuje go fakt, że z określonych przyczyn akurat nie może tego zrobić, możemy mieć do czynienia z problemem alkoholowym (takim sygnałem było np. dziwne zachowanie Krystyny, kiedy bez zapowiedzi odwiedzała ją córka z wnuczkiem).

Po trzecie, należy zacząć się niepokoić, jeśli starszy człowiek nie pamięta swoich słów czy zachowania podczas spożywania alkoholu. Po czwarte, koniecznie trzeba zainteresować się sprawą picia seniora, jeśli na stałe zażywa leki przepisane przez lekarza lub cierpi na choroby, przy których absolutnie nie należy spożywać alkoholu. – Zażywanie leków całkowicie wyklucza spożywanie jakichkolwiek napojów alkoholowych. Interakcja ta może być dwojaka: alkohol może osłabiać działanie leku, więc osoba chora nie doświadczy efektu terapeutycznego, czyli w konsekwencji proces powrotu do zdrowia będzie osłabiony, spowolniony. Druga rzecz to taka, że alkohol może nasilać działanie leku do tego stopnia, że będzie to niebezpieczne, włącznie z możliwością doprowadzenia do zgonu – ostrzega Katarzyna Łukowska.

Jak pomóc pijącemu rodzicowi?

Dr Ewa Woydyłło radzi, by w razie dostrzeżenia problemu nadmiernego picia alkoholu u seniora po prostu się nim zająć. – Wielu starszych ludzi jest pozostawionych samych sobie, żyje w biedzie. To bardzo źle świadczy o naszym społeczeństwie – mówi psycholog. – Alkohol jest lekarstwem na przygnębienie, ale jeśli starszy człowiek miałby ciekawsze życie, to oczywiste, że wolałby nie pić, a np. usiąść z wnukiem i zagrać z nim w warcaby – twierdzi dr Woydyłło.

Aby poradzić sobie z problemem nadużywania alkoholu przez starszego rodzica, często wystarczy zwyczajnie zadbać o to, by jego życie stało się przyjemniejsze i bardziej urozmaicone. – Na przykład dzieci mogą zrzucić się na wakacje, bo może mama albo tata nigdy na nich nie byli. Mogą też wziąć rodzica do teatru albo po prostu odmalować mu kuchnię – przekonuje dr Woydyłło. Takie działania mogą w wielu przypadkach przynieść zadowalające rezultaty bez konieczności podejmowania terapii lub leczenia.

Rozmowa o problemie

Czasami konieczna jest także rozmowa z rodzicem o problemie. – Jeśli widzimy, że coś niedobrego dzieje się z mamą lub tatą, siadamy i rozmawiamy. Ale nie używamy słowa „alkoholizm”. Mówimy, że rodzic ma problem, zmartwienie. Że za często sięga po alkohol, który jest trucizną. I że nie poradzi sobie sam – radzi dr Woydyłło. Jak mówi terapeutka, warto także pójść ze starszą osobą do lekarza, który opowie o złych skutkach picia alkoholu dla organizmu.

– Nie można starszej osoby straszyć. Straszenie może przynieść odwrotny skutek. Jeśli nastraszę moją starszą mamę, że wcześniej umrze, jeśli nie przestanie pić, to prawdopodobnie będzie pić jeszcze więcej, ponieważ lęk ma to do siebie, że aby go zagłuszyć, sięga się po alkohol. Pokażmy, jakie mogą być zalety zaprzestania picia, zamiast koncentrowania się na konsekwencjach. Jak uprzytomnimy rodzicowi za dużo konsekwencji, to lęk spotęguje się do takiego poziomu, że natychmiast będzie trzeba go sobie jakoś zracjonalizować, a do tego bardzo dobrze nadaje się… alkohol – zauważa Katarzyna Łukowska.

Czasem seniorowi pomóc może spotkanie z osobą, która skutecznie przeszła proces leczenia. Zdarza się bowiem, że najlepszym wyjściem dla seniora jest właśnie podjęcie terapii, a także pobyt w ośrodku odwykowym. – Terapia odwykowa jest możliwa pod warunkiem, że senior jest w fizycznym dobrostanie. Trzeba np. sprawdzić, czy starsza osoba nie ma problemu ze słuchem, bo to uniemożliwia udział w terapii, czy nie ma zmian organicznych, otępiennych lub charakterologicznych, czy nie ma problemów z dotarciem do placówki, bo to w wielu przypadkach może być kłopot. Jeśli nic takiego się nie dzieje, to senior jak najbardziej może brać udział w terapii. Jest ona oczywiście bezpłatna – wyjaśnia Katarzyna Łukowska.

Pomocne okazać się mogą także spotkania Wspólnoty Anonimowych Alkoholików (AA). Odbywają się w setkach miejsc w całej Polsce, a dokładne adresy najbliższych ośrodków można znaleźć na stronie internetowej www.aa.org.pl.