Najczęstsze choroby seniorów: problemy ze wzrokiem

15 października to Międzynarodowy Dzień Białej Laski, czyli święto osób niewidomych i niedowidzących. Na jakie choroby oczu narażeni są seniorzy? Jak się je leczy? Zapraszamy do lektury tekstu na portalu StarsiRodzice.pl.

Słaby wzrok to jeden z objawów nieodłącznie kojarzonych ze starością – okulary na nosie dziadka lub babci to już stereotyp. Rzeczywiście, gorsze widzenie to element naturalnych procesów starzenia. Czasami jest jednak sygnałem poważnej choroby, której bagatelizowanie może doprowadzić nawet do całkowitej utraty wzroku.

Kiedy do okulisty?

Wraz z wiekiem we wzroku człowieka zachodzą zmiany, które pogarszają komfort widzenia. Już po ukończeniu 40. roku życia możemy gorzej widzieć z bliska lub z daleka na skutek procesów starzenia. Oprócz naturalnej degradacji poszczególnych części oka przyczyniają się do pogorszenia widzenia wieloletnie zaniedbania: długie przesiadywanie przed ekranem komputera, czytanie przy słabym oświetleniu, nieużywanie okularów przeciwsłonecznych, a nawet niekorzystna dieta.

Kiedy seniorowi zaczyna sprawiać trudność czytanie gazety albo oglądanie telewizji, koniecznie powinien zbadać wzrok u okulisty (skierowanie nie jest wymagane). – Nawet błahe z pozoru objawy powinny budzić podejrzenie i być bodźcem do odwiedzenia lekarza okulisty. Wiele chorób rozpoczyna się niewielkimi zaburzeniami, np. krzywieniem linii prostych, wypadaniem liter w czytanym tekście, zamgleniem widzenia czy widzeniem plamek – mówi dr Marcin Śwituła, specjalista chorób oczu z warszawskiego Centrum Medycznego MAVIT.

Jak przekonuje specjalista, wiele chorób oczu można powstrzymać, zanim spowodują znaczną, bardzo często nieodwracalną destrukcję zmysłu wzroku. – Trzeba reagować szybko, zanim nie jest zbyt późno na zachowanie dobrego widzenia. Pamiętajmy, iż chore oko wcale nie musi boleć, wiele ciężkich chorób przebiega zupełnie bezboleśnie – mówi dr Marcin Śwituła.

Okulary dla seniora

Niestety, często na wizytę u okulisty w ramach NFZ trzeba czekać bardzo długo (od kilku tygodni nawet do kilku miesięcy). Na wizytę w prywatnym gabinecie okulistycznym można umawiać się z dnia na dzień, ale należy przygotować się na wydatek powyżej 100 zł. Podstawowe badanie ostrości wzroku można wykonać też w zakładzie optycznym – te większe często oferują je za darmo, nawet bez konieczności zakupu okularów.

Prosty problem z ostrością widzenia mogą rozwiązać okulary, oczywiście odpowiednio dobrane i zmieniane wraz z pogarszaniem się wady wzroku. Warto zwrócić uwagę, czy senior mimo zakładania okularów wciąż musi się wysilać i mrużyć oczy – najczęściej oznacza to, że moc szkieł jest już niewystarczająca i konieczna jest ponowna wizyta u okulisty. – Po 50. roku życia wzrasta ryzyko zachorowania na poważne schorzenia oczu. Wiele z tych chorób przebiega, przynajmniej w swojej wczesnej fazie, bezobjawowo lub z niewielkimi zaburzeniami wzroku, które często mogą zostać niezauważone. Taką chorobą jest np. jaskra. Z tego powodu zaleca się kontrolę oczu przynajmniej raz w roku. Takie okresowe badanie „przesiewowe” powinno zawierać ocenę ostrości wzroku, ciśnienia śródgałkowego i badanie dna oczu – wyjaśnia dr Marcin Śwituła.

Poza corocznym badaniem u okulisty warto, by senior kontrolował swój wzrok samodzielnie lub z pomocą kogoś bliskiego. – Wielkie znaczenie przypisuje się obecnie tzw. samokontroli oczu, czyli sprawdzania wzroku samemu w domu, np. przy pomocy specjalnego testu (test Amslera). Takie proste badanie każda osoba może bez wysiłku przeprowadzić raz w tygodniu lub raz na dwa tygodnie – przekonuje dr Marcin Śwituła. Siatkę Amslera, a także instrukcję, jak samodzielnie przeprowadzić tego typu „kontrolę”, można znaleźć na wielu witrynach internetowych o tematyce medycznej. Warto nauczyć seniora tego prostego badania i zachęcić do jak najczęstszego powtarzania go. Samokontrola, a także regularne wizyty u okulisty mogą pomóc w wykryciu wielu poważnych chorób wzroku charakterystycznych dla osób starszych, w tym zwłaszcza jaskry, zaćmy i zwyrodnienia plamki.

Jaskra

Jaskra to choroba nerwu wzrokowego, której przyczyną jest najczęściej zbyt duże ciśnienie w gałce ocznej. Na skutek jaskry może dojść do uszkodzenia, a z czasem obumarcia nerwu wzrokowego, czyli utraty wzroku. Dlatego bardzo ważne jest wykrycie choroby na jej wczesnym etapie, co jest możliwe tylko podczas badania kontrolnego u okulisty. Cierpiący na jaskrę na początku nie ma żadnych objawów, pojawiają się one wraz z postępem choroby. Podstawową dolegliwością jest zawężanie pola widzenia – chory widzi to, co znajduje się na wprost, natomiast nie dostrzega przedmiotów po lewej i po prawej stronie (lub wydają się one zamazane). Inne objawy związane z jaskrą to ból głowy albo wrażenie wypychania gałki ocznej, które wynikają z dużego ciśnienia.

Sposób leczenia jaskry jest indywidualnie dobierany dla każdego pacjenta. Często wystarcza stosowanie kropli do oczu, które obniżają ciśnienie krwi. W innych wypadkach lekarze zalecają zabieg z użyciem lasera (tzw. trabekuloplastykę), a w cięższych przypadkach – operację. Zabiegi są refundowane w ramach NFZ, a czas oczekiwania na nie zależy od stopnia zaawansowania choroby u pacjenta oraz możliwości danego zakładu medycznego. Jeśli terminy w publicznych ośrodkach są długie, warto przemyśleć poddanie się operacji w prywatnej klinice. Koszt zabiegu laserowego waha się między 300 a 500 zł za jedno oko. Operacja jaskry jest znacznie droższa – w zależności od przyjętej przez lekarza metody kosztuje od 2000 do 5000 zł (również za jedno oko).

Zaćma

Zaćma, czyli katarakta, to charakterystyczne dla starszych osób schorzenie polegające na mętnieniu soczewki oka. Na skutek choroby światło nie może dotrzeć do siatkówki oka i pojawiają się zaburzenia widzenia. Chory zazwyczaj widzi zamazane, zamglone obrazy o wyblakłych barwach. Charakterystyczne dla zaćmy jest również postrzeganie źródła światła w okrągłej, często kolorowej obwódce, a także widzenie podwójne. Pojawiają się zaburzenia widzenia kontrastu, a w zaawansowanej zaćmie chory jest w stanie rozróżnić tylko ciemny i jasny kolor. Niepokojącym sygnałem dla rodziny seniora może być fakt, że narzeka on na słabą moc szkieł albo często je wyciera, bo wydaje mu się, że są brudne. Konieczność częstej zmiany okularów na coraz mocniejsze również powinna skłonić do pilnej wizyty u okulisty.

Jedynym sposobem wyleczenia zaćmy jest operacja polegająca na usunięciu zniszczonej soczewki i wszczepieniu sztucznej (metodą tzw. fakoemulsyfikacji). Niestety, czas oczekiwania na operację finansowaną w ramach NFZ jest bardzo długi. W zależności od zakładu waha się od półtora roku do nawet trzech lat. Zdecydowanie krócej czekają pacjenci w prywatnych klinikach, choć muszą się liczyć z wysokimi opłatami. Zależnie od rodzaju wszczepianej soczewki operacja zaćmy może kosztować od 3200 do nawet 8000 zł za jedno oko.

Zwyrodnienie plamki, czyli AMD

Zwyrodnienie plamki (Age-related Macular Degeneration – AMD) to choroba środkowej części siatkówki oka – plamki żółtej, której niedokrwienie jest zwykle przyczyną schorzenia. AMD na wczesnym etapie zazwyczaj nie daje objawów. Dopiero po jakimś czasie utrudnione staje się widzenie centralne, czyli postrzeganie przedmiotów, które znajdują się w środku pola widzenia. Obraz staje się rozmazany, proste linie – zakrzywione, a przedmioty – zniekształcone. Zaburzone jest widzenie kolorów i dostrzeganie kontrastu. Chorego na AMD męczy ostre światło, czytanie sprawia mu trudność.

Przebieg i sposób leczenia AMD zależy od postaci tej choroby. Specjaliści wyróżniają dwie: AMD suche, występujące w zdecydowanej większości przypadków, i AMD mokre, które jest rzadsze, ale znacznie groźniejsze. Przy AMD suchym wzrok pogarsza się powoli i rzadko dochodzi do jego całkowitej utraty. W przypadku AMD mokrego problemy zaczynają się nagle i szybko się nasilają. Ta postać choroby, jeśli nie jest leczona, może doprowadzić do ślepoty. Leki, o których stosowaniu decyduje okulista, zazwyczaj nie powodują polepszenia jakości widzenia, ale mogą skutecznie zahamować rozwój AMD.

Co jest dobre dla oczu

Decydujące znaczenie dla spowolnienia postępów AMD, a także zmniejszenia ryzyka jego wystąpienia, ma dieta. Powinna być bogata w witaminy E, C i A, a także w minerały i kwasy tłuszczowe omega-3. Seniorzy powinni spożywać produkty o wysokiej zawartości tych składników (np. oleje roślinne, orzechy, cytrusy, brokuły, jajka, ryby) oraz zażywać odpowiednie suplementy. Poza stosowaniem właściwej diety chorobom wzroku można zapobiec poprzez nienarażanie oczu na szkodliwe promieniowanie słoneczne. Senior koniecznie powinien zaopatrzyć się u optyka w okulary z odpowiednimi szkłami. W profilaktyce AMD i innych chorób oczu znaczenie ma także odpowiednie leczenie chorób układu krążenia. Seniorzy z nieleczonym nadciśnieniem lub chorobą wieńcową, którzy dodatkowo palą papierosy, znajdują się w grupie podwyższonego ryzyka.

Na koniec warto podkreślić, że senior, u którego już zdiagnozowano poważną chorobę oczu, bez względu na wiek powinien zostać poddany leczeniu. Jeśli mama lub tata nie chcą poddać się operacji czy zabiegowi okulistycznemu, bo uważają, że są na to „za starzy”, warto ich przekonać do zmiany zdania. – Wiek nie jest przeciwwskazaniem do leczenia. Każdy pacjent, niezależnie od wieku, powinien mieć do niego prawo. Dotyczy to szczególnie chorób oczu, które niejednokrotnie są powodem znacznego obniżenia komfortu życia, a wręcz uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie i są przyczyną kalectwa – mówi dr Marcin Śwituła.

Specjalista przekonuje, że jedynym przeciwwskazaniem do zabiegu jest brak zgody pacjenta na leczenie lub na tyle zły stan zdrowia, że przeprowadzenie operacji jest niemożliwe lub stwarza zagrożenie dla zdrowia lub życia. – Większość zabiegów okulistycznych obecnie przeprowadza się w warunkach ambulatoryjnych, bez konieczności zastosowania ogólnej narkozy, i nie mają one większego wpływu na stan zdrowia pacjenta. A korzyści dla pacjenta w podeszłym wieku, np. dzięki usunięciu zaćmy, są ogromne – przekonuje dr Marcin Śwituła.